مسجد لنبان

مسجد لنبان یکی از آثار دوره صفوي در اصفهان است كه در محله قديمي لنبان (خیابان شهید بهشتی) واقع شده است. اين مسجد در زمان شاه سليمان صفوي بر خرابه هاي مسجدي بنا شده كه در قرن هشتم احداث شده بود. مردم اصفهان براي مسجد لنبان احترام خاصي قائل هستند و عقيده دارند حضرت امام حسن علیه السلام در اين مسجد نماز گزارده اند.

محله لنبان

قبل از دوران صفویه لنبان جزو شهر اصفهان نبوده است. یاقوت در کتاب "معجم البلدان" به مسجد لنبان اشاره کرده است و بیان می کند که: لنبان به ضم اول ده بزرگی است و در اصفهان دروازه ای بداین نام معروف است.

ابونعیم درباره محله لنبان در زمان یهودیه چنین بیان می کند که: پس از آنکه مسجد یهودیه بنا شد و یهودیه رو به توسعه نهاد زمین های ۱۵ قریه دیگر از جمله لنبان بدان پیوست و شهر یهودیه اینگونه گسترش یافت. در مورد واژه لنبان دو نظر وجود دارد:

• ۱. مرحوم محمد مهریار این نظر را مطرح نموده که لنبان از دو جزء لنب و آن ترکیب یافته است و جزء اول آن را نام یک قبیله آریایی دانسته اند اما خود ایشان ابراز می کنند که به هیچ وجه برای این معنا دلیلی نیست چون ما فهرستی از نام قبایل آریایی نداریم.

• ۲. آقای رسول صرامی پس از بحثی پیرامون واژه شناسی لن در لنبان اصفهان و صحرای لن هرستان به کمک منابع چنین نظر می دهند که: لنبان از دو جزء لن + بان ترکیب شده است. جزء اول همان خدای لان و جزء دوم پان پهلوی است و در مجموع به معنای مکانی است که در آن معبد و انباری برای خدای لن در آن ساخته شده و آنجا به وسیله مأمورانی محافظت می شده است.

تاریخچه مسجد

برخی گفته اند اولین مسجدی که در اصفهان بنا شده مسجد لنبان بوده است.

در رساله «محاسن اصفهان» ـ تألیف مافروخی ـ نام محله لُنبان بارها آمده و مخصوصاً از مسجد و عمارتی توصیف شده که یکی از ارکان نامی اصفهان، آن را در قرن هشتم هجری ساخته بوده است و مترجم رساله محاسن ـ حسین بن محمد بن ابی‌الرضا علوی آوی ـ از او به این ترتیب نام می‌برد: «صاحب معظم قدوه اعاظم الامم جلال الوزراء جمال الدوله والدین محمد دیلم دستجردی الاصفهانی». مترجم رساله محاسن در بنیادگذاری این عمارت شخصاً حضور داشته است و نام آن را «عمارت جمال‌الدین» می‌گوید.

مسجد مزبور در دوره صفویه بازسازی شده و در دوره‌های بعدی نیز تعمیراتی کلی در آن صورت گرفته است، به طوری که از آثار قدیمی آن به غیر از چند قطعه گچ بری مربوط به قبل از صفویه و چند لوح کاشی کاری از دوره صفویه که در تالار جدید مسجد برجای مانده، چیز دیگری مشهود نیست. خطوط باقی مانده بر دو لوح کاشی به خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی و مورخ ۱۰۸۰هـ.ق است. در بالای در ورودی مسجد به خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی لاجوردی، اشعاری نوشته شده که حاکی از تعمیر مسجد در دوره شاه سلیمان صفوی است. کتیبه سردر مسجد لنبان، از اضافات قرن سیزدهم هجری، مورخ ۱۲۵۶ است. در زیر تالار بزرگ مسجد، نهر آبی جریان دارد و سردابه‌ای بنا شده است. منبر مسجد معروف به منبر صاحب الزمان، مورخ ۱۱۱۴هـ.ق، از نفیس‌ترین منبرهای عهد صفوی است. این بنا به شماره ۲۹۳ به ثبت تاریخی رسیده است.

آثار موجود در مسجد لنبان

• گنبدی زیبای مسجد همراه با مناره ای کوتاه زیباترین منظره مسجد است. در بالای مناره جایگاهی برای اقامه اذان طراحی شده و بر روی بدنه آن نام حضرت محمد صلی الله علیه و آله، حضرت علی علیه السلام و دیگر ائمه علیهم السلام نقش بسته است. گنبد فیروزه ای مسجد مانند فرشی با طرح های اسلیمی و گل بوته هایی زیبا به رنگ سفید و خاکی رنگ تزئین شده است.
• این مسجد دارای دو کتیبه به خط ثلث سفید بر زمینه ای لاجوردی و اثر محمدرضا امامی از خطاطان برجسته است.
• در ضلع شرقی مسجد لنبان سقاخانه ای قرار دارد با چهار ستون سنگی و چهار سنگاب که دوتا گرد و دوتای آن چهار گوش بوده است و اکنون هر چهار سنگاب توسط میراث فرهنگی ضبط شده است.
• در حیاط این مسجد دو چنار کهن سال وجود دارد و مادی نیاصرم از وسط حیاط آن عبور می کند.
• در زیر تالار بزرگ مسجد، نهر آبی جریان دارد و سردابه‌ای بنا شده است.
• منبر مسجد، معروف به منبر صاحب الزمان، مورخ ۱۱۱۴هـ.ق از نفیس‌ترین منبرهای عهد صفوی است.
• تا قرن ۱۱ جنب مسجد گورستانی قرار داشته است که قبور بزرگانی همچون میرزا ابوتراب خوشنویس، امیر نظام الدین خوشنویس فرزند ابوتراب، صائن الدین علی بن صدرالدین محمد بن افضل؛ معروف به ابن ترکه، حکیم و فیلسوف اصفهانی که در سال ۸۳۵ قمری در گذشته است و همراه با نامداران دیگر در این محل مدفون بوده اند که از خاندان معروف تیمور و صفوی بوده و متاسفانه امروزه هیچ اثری از آن برجا نمانده و اطراف مسجد همه ساختمان سازی شده است.

باورها و اعتقادات در مورد مسجد لنبان

از «علامه محمدتقی مجلسی» نقل است که حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام به هنگام عزیمت به گرگان، مدتی را در اصفهان اقامت داشته و در این مسجد نماز گذارده اند. این امر تقدس خاصی را به این مسجد بخشیده است. همچنین مردم با توجه به ایمان و اعتقادات خویش، از دیر باز حوائج و خواسته هایشان را در عریضه ای می نوشتند و به نهر آبی که از میان آن مسجد می گذشته است می انداخته اند. هم اکنون نیز انجام این طریق تقاضای استجابت خواسته ها، در این مسجد رواج دارد. مشهور است که قبر یکی از پیامبران زیر شبستان این مسجد قرار دارد.

پانویس